جنس سالمونلا، سالمونلا تایفی
یکی از جنس های که در خانواده انتروباکتریاسه، همیشه با بیماری همراه است، جنس سالمونلا است. در این جنس مهمترین گونه، گونه انتریکا(enterica) است که بیش از 2500 سروتیپ مختلف دارد. سروتیپ typhi یک سروتیپ خیلی مهم بوده و روش صحیح نامگذاری آن به صورت “سالمونلا انتریکا سرووار تایفی” است. اما معمولاً به آن سالمونلا تایفی گفته می‌شود.
اپیدمیولوژی
سالمونلاها تقریباً در همه حیوانات از جمله طیور، خزندگان، چهارپایان، جوندگان، دامهای اهلی پرنده و انسان وجود دارد. اما تفاوت‌هایی در سروتیپ های مختلف وجود دارد. به طور مثال سروتیپ تایفی و سروتیپ پاراتیفی به انسان سازگار شده‌اند و در حیوانات ایجاد بیماری نمی‌کنند. ویژگی سروتیپ هایی که به انسان سازگار هستند این است که می‌توانند برای مدت طولانی در کیسه صفرای انسان باقی مانده و انسان را به یک ناقل مزمن تبدیل کنند.
سروتیپی کلراسوییس (Choleraesuis Salmonella) به حیوانات سازگار شده و اگر در انسان ایجاد بیماری کند، بیماری فوقالعاده شدید است. در مورد بقیه سروتیپ ها تفاوتی وجود ندارد هم انسان و هم در حیوانات می‌توانند بیماری‌زایی کنند.
مکانیزم بیماری‌زایی سالمونلا
این باکتری از طریق دستگاه گوارش وارد بدن می‌شود و از معده به روده کوچک رفته و درآنجا، سلولهای M در پلاک‌های پیر (patches Peyer) و همچنین سلولهای انتروسیت را مورد تهاجم قرار می‌دهد. آن‌ها را تحریک به اندوسیتوز کرده و به صورت واکوئل اندوسیستیک وارد سیتوپلاسم می‌شود.
در داخل سیتوپلاسم باکتری این واکوئل اندوسیستیک را پاره نمی‌کند و درون همان واکوئل تکثیر یافته و به تدریج می‌تواند، خود را به مسیر خون یا لنف برساند و از آن طریق می‌تواند در بدن منتشر شود.
ژن‌های دخیل در بیماری زایی سالمونلا به روی دو جزیره پاتوژنیسیته بزرگ قرار دارد:
✔ جزیره پاتوژنیسیته 1، پروتئین‌های ترشحی موثر بر تهاجم سالمونلا و سیستم ترشحی تیپ 3 که باعث تزریق این پروتئین‌ها به درون سلول میزبان می‌شود را کد می‌کند.
✔ جزیره پاتوژنیسیته 2، پروتئین‌هایی که به باکتری امکان فرار از سیستم ایمنی را می‌دهند و همچنین سیستم ترشحی تیپ 3 که برای تزریق این پروتئین‌ها به درون سلول میزبان است، را کد می‌کند.
انتقال
سالمونلا، از طریق خوردن غذای آلوده به انسان منتقل می‌شوند. البته در کودکان به طور مستقیم از طریق مدفوعی‌دهانی نیز انتقال می‌یابد.
شیوع بیماری در کودکان زیر 5 سال و افراد بالای 60 سال است. شیوع بیماری در فصل تابستان و پاییز که هوا مناسب بوده و افراد بیشتر می‌توانند در محیط بیرون غذای مصرف کنند، بیشتر است.
بیشترین محصولات غذایی که باعث آلودگی در انسان می شوند شامل طیور، تخم مرغ و محصولات لبنی و نیز سطوح کار آلوده (به طور مثال گوشت خام در جایی خورد شده و پس از آن نان نیز در همان محل گذاشته و مصرف شود) هستند.
نکته: دوز عفونی کننده سالمونلا تایفی و پاراتیفی پایین بوده و بنابراین از شخصی به شخص دیگر منتقل می‌شود. ولی در مورد سایر سروتیپ های سالمونلا، دوز عفونی کننده بالاست و تعداد زیادی باکتری باید خورده شود، تا علائم سیستمیک بروز پیدا کند.
بیماری‌هایی که سالمونلا ایجاد می‌کند:
- گاستروآنتریت
- سپتیسمی
- تب روده ای یا تیفوئید یا حصبه
گاستروآنتریت یا Enterocolitis
شایع ترین فرم عفونت سالمونلا است، که توسط سالمونلا تیفی موریوم و سالمونلا انتریتیدیس ایجاد می‌شود. باکتری از طریق خوردن آب و غذای آلوده وارد بدن می‌شود و دوره کمون آن حدود 6 تا 48ساعت است.
علائم آن تهوع، استفراغ، اسهال غیر خونی، تب، درد شکم، درد عضلات، سردرد بوده و طول مدت بیماری 2 تا 7 روز می‌باشد و پس از آن خود به خود بهبود می‌یابد.
گاستروانتریت باکتریمی ندارد.(به استثنای موارد خیلی کم درکسانی که سیستم ایمنی ضعیف دارند) بنابراین در مورد گاستروانتریت کشت خون منفی است اما کشت مدفوع برای سالمونلا مثبت است.
سپتیسمی
سالمونلا تایفی، پاراتایفی و کراسوئیس همگی فاز باکتریمیک دارند، اما در مورد سالمونلا کراسوئیس وقتی بیماری از طریق آب و غذای آلوده به دستگاه گوارش برسد، هیچ علائم گوارشی نشان نمی‌دهد وباکتری سریعا وارد خون می شود. در خون پخش می شود و زخم های موضعی چرکی را در بافت های مختلف مثل استخوان، قلب و مفاصل ایجاد می‌کند.
سپتیسمی با زخم های موضعی، osteomyelitis ، اندوکاردیت، آرتریت ناشی از سالمونلا کلراسوییس است. سپتیسمی بیشتر در کودکان، افراد مسن و افرادی که نقص سیستم ایمنی دارند، مشاهده می‌شود. در سپتیسمی ناشی از سالمونلا کلراسوییس تظاهرات روده‌ای دیده نمی‌شود. بنابراین کشت مدفوع منفی و از همان ابتدای بیماری کشت خون مثبت است.
تب روده ای یا تیفوئید یا حصبه
✔ توسط سالمونلا های مختص به انسان مثل سالمونلا تایفی و پاراتایفی ایجاد می‌شود.
✔ مکانیزم بیماری‌زایی آن به این صورت بوده که باکتری پس از خورده شدن، از معده به روده کوچک رسیده و در انجا سلولهای M در پلاک پی‌یر و همچنین سلولهای انتروسیت را وادار به آندوسیتوز کرده و در سیتوپلاسم سلول‌ها به صورت واکوئل فاگوسیتیک باقی می‌ماند، تکثیر پیدا کرده و خود را به خون و لنف می‌رساند و در ارگان‌های مختلف بدن مثل کبد، طحال، مغز، استخوان، کیسه صفرا پخش می‌شود و در کیسه صفرا می‌تواند به صورت کلونیزاسیون مزمن در بیاید. سپس مجددا باکتری به روده باز میگردد. در بافت لنفاوی روده تکثیر می‌یابد و از طریق مدفوع دفع می‌شود.
✔ دوره کمون بیماری حدود 10 الی 14 روز است.
✔ علائم تب روده‌ای به صورت تب، بی‌حالی، سردرد، یبوست، کاهش ضربان قلب و درد عضلانی است. کبد و طحال بزرگ شده و ممکن است نقاط قرمز رنگی به نام رز اسپات روی شکم و قفسه سینه دیده شود.
✔ تعداد گلبول‌های سفید خون هم طبیعی یا پایین می‌باشد. در گذشته تب های روده‌ای به علت سوراخ شدن روده، مرگ و میربالایی داشته‌اند و امروزه با مصرف به موقع آنتی بیوتیک این مرگ و میر به حدود یک درصد رسیده است.
تفاوت اصلی سپتیسمی با زخم ها موضعی و تب تیفوئید:
سپتیسمی همراه با زخم های موضعی، باکتری بعد از خورده شدن هیچ علائم گوارشی نشان نمی‌دهد و مستقیما وارد خون می‌شود. در بافت‌های مختلف بدن کانون چرکی ایجاد می‌کند و فقط کشت خون مثبت است. در تب روده ای باکتری پس از خورده شدن وارد خون می‌شود و در بافت‌های مختلف پخش می‌شود. سپس مجددا به روده بازمیگردد و در بافت لنفاوی روز تکثیر می یابد و از طریق مدفوع دفع می‌شود. بنابراین در مورد تب روده ای در ابتدای بیماری کشت خون مثبت اما کشت مدفوع از هفته سه به بعد مثبت است.
نکته: کلونیزاسیون بدون علامت: توسط سالمونلا های مختص انسان(سالمونلا تیفی و سالمونلا پاراتیفی) ایجاد می‌شود. این بیماری یک سال پس از بیماری سیستمیک در 1 الی 5 درصد بیماران اتفاق میافتد و باکتری در کیسه صفرا به صورت مزمن باقی می‌ماند.
